Vooral mensen met ernstige dementie ervaren een versnelde achteruitgang.
Dementie is de verzamelnaam voor verschillende hersenaandoeningen die het denkvermogen aantasten. Bij de meest voorkomende vorm, de ziekte van Alzheimer, sterven hersencellen geleidelijk af, wat leidt tot problemen met geheugen, taal, planning en gedrag. Naast deze cognitieve symptomen ervaren veel mensen met dementie ook psychische klachten zoals angst en depressie. Om deze klachten te behandelen, worden vaak antidepressiva voorgeschreven. Maar hoe veilig is dit eigenlijk? Een grootschalige Zweedse studie met meer dan 18.000 deelnemers komt met verontrustende resultaten: het gebruik van antidepressiva lijkt de cognitieve achteruitgang te versnellen, vooral bij patiënten met ernstige dementie.
Het onderzoek, uitgevoerd door wetenschappers van het Zweedse Karolinska Instituut, volgde patiënten gedurende gemiddeld 4,3 jaar. Van de deelnemers kreeg ongeveer 23 procent ten minste één recept voor antidepressiva voorgeschreven. De onderzoekers richtten zich specifiek op de impact van deze medicijnen op het denkvermogen, een vraag die cruciaal is voor de behandeling van mensen met dementie.
18.000 patiënten
Om tot gedegen conclusies te komen, maakten de onderzoekers gebruik van het Zweedse dementieregister (SveDem), een nationaal systeem waarin vrijwel alle nieuwe diagnoses van dementie worden vastgelegd. Dit register bevat gedetailleerde informatie over diagnose, medicatie en het verloop van de ziekte. Door deze data te koppelen aan andere nationale gezondheidsregisters, kregen de onderzoekers een compleet beeld van meer dan 18.000 patiënten. De cognitieve achteruitgang werd gemeten met de MMSE-test, een gestandaardiseerd instrument dat verschillende aspecten van het denkvermogen beoordeelt. Dankzij deze methoden konden de wetenschappers nauwkeurig onderzoeken welke rol antidepressiva spelen.
SSRI’s hebben grote impact
De meest voorgeschreven medicijnen in de studie waren de zogenaamde SSRI’s (selectieve serotonine-heropnameremmers), zoals citalopram, sertraline en escitalopram. Deze middelen, vaak ingezet bij depressieve klachten, bleken geassocieerd met een snellere cognitieve achteruitgang. Maar wat maakt deze medicijnen zo bijzonder en waarom lijken ze een ander effect te hebben bij dementie?
SSRI’s verhogen de beschikbaarheid van de neurotransmitter serotonine in de hersenen, een stof die een sleutelrol speelt bij stemming en andere hersenfuncties. Bij mensen zonder dementie kunnen deze medicijnen het cognitieve functioneren soms verbeteren. Bij dementie lijkt het effect echter om te slaan. Mogelijk komt dit door de verstoring van verschillende hersensystemen bij deze aandoening, al is dat nog niet volledig duidelijk.
Hogere doseringen verhogen de kans
De studie onthulde nog meer zorgwekkende patronen. Hogere doseringen van antidepressiva gingen gepaard met een grotere kans op ernstige dementie, botbreuken en zelfs overlijden, vooral bij patiënten die meer dan de standaarddosering gebruikten. Het effect verschilde per type dementie en was het sterkst bij patiënten met al gevorderde dementie. Daarnaast bleken mannen kwetsbaarder voor deze negatieve effecten dan vrouwen.
Ondanks de risico’s kunnen antidepressiva voor sommige mensen met dementie wel degelijk waardevol zijn. Ernstige depressieve klachten verminderen de kwaliteit van leven aanzienlijk en bemoeilijken de zorg. Ook kunnen deze medicijnen helpen bij het temperen van agitatie en agressie, symptomen die zwaar wegen voor zowel de patiënt als hun omgeving. De uitdaging ligt in het vinden van de juiste balans: symptoomverlichting afwegen tegen mogelijke nadelige effecten op de cognitie. Het onderzoek pleit dan ook voor een individuele benadering, waarbij artsen de voordelen en risico’s per patiënt zorgvuldig evalueren.
Vervolgonderzoek is nodig
Toch is voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van deze resultaten. De studie kon niet met zekerheid vaststellen of de versnelde achteruitgang direct door de medicijnen werd veroorzaakt, of dat andere factoren, zoals bestaande gezondheidsproblemen, een rol speelden. Mensen die antidepressiva krijgen voorgeschreven, kampen immers vaak met complexere medische situaties, wat de uitkomsten kan beïnvloeden.
De wetenschappers roepen op tot vervolgonderzoek om beter te begrijpen hoe verschillende typen antidepressiva inwerken op het brein bij diverse vormen van dementie. Zulke inzichten kunnen leiden tot betere behandelkeuzes, afgestemd op de specifieke behoeften van individuele patiënten. Tot die tijd blijft zorgvuldigheid het devies.
