In 2022 eiste de beruchte ‘ziekenhuisbacterie’ MRSA wereldwijd zo’n 120.000 levens. Deze bacterie is zo gevaarlijk omdat er nauwelijks een antibiotisch kruid tegen gewassen is. Onderzoekers van het Amsterdam UMC hebben nu een grote stap gezet richting de ontwikkeling van een vaccin.
S. aureus is een van de grootste veroorzakers van infecties, zowel binnen als buiten het ziekenhuis. Hoewel ‘superbacterie’ MRSA de bekendste variant van de Staphylococcus aureus is, kunnen ook de niet-resistente vormen dodelijk zijn.
Tot nu toe is het wetenschappers niet gelukt een effectief vaccin tegen deze bacterie te ontwikkelen. Onderzoekers van het Amsterdam UMC hebben in samenwerking met het UMC Utrecht, de Universiteit Leiden en de University of California San Diego nu een doorbraak bereikt: ze ontdekten dat IgM-antistoffen mogelijk beter beschermen tegen stafylokokkeninfecties dan de gebruikelijke, vaker onderzochte IgG-antistoffen.
Antistoffen
“Onze bevindingen weerleggen de aannames over stafylokokkeninfecties en zijn een mogelijke verklaring voor eerdere mislukte vaccinatiestrategieën”, zegt Nina van Sorge, hoogleraar Translationele Microbiologie aan het Amsterdam UMC en hoofd van het onderzoek. “Op dit moment wordt aangenomen dat IgG-antistoffen, die immuuncellen helpen S. aureus te doden, de sleutel vormen tot bescherming. In dit onderzoek kijken we naar een ander type antistof. We laten zien dat niet IgG-, maar IgM-antistoffen nodig zijn voor het opruimen van S. aureus tijdens een infectie.”
Bacteriële suikerlaag
Het onderzoeksteam onderzocht het bloed van gezonde mensen en keek specifiek naar antistoffen die S. aureus kunnen herkennen. De focus lag op bepaalde suikers die een beschermende suikerlaag vormen rondom de bacterie. Bijna alle onderzochte personen bleken zowel IgG- als IgM-antistoffen te hebben die deze suikerlaag konden herkennen. “Iedereen heeft hoge antistofspiegels tegen de suikerlaag van S. aureus in het bloed, omdat we in ons leven meerdere keren aan deze bacterie worden blootgesteld zonder ziek te worden”, legt postdoc-onderzoeker Astrid Hendriks uit. “Toch weten we niet welke antistoffen ons daadwerkelijk beschermen tegen ziekte.”
Slimme stafylokokken
In het lab bleek dat IgM-antistoffen veel effectiever waren in het doden van de bacterie dan hun IgG-tegenhangers. “IgG-antistoffen bieden bescherming tegen bacteriële ziekteverwekkers in het algemeen en zijn zelfs cruciaal voor het beschermende effect van vaccins tegen bijvoorbeeld pneumokokken- en meningokokkeninfecties”, vertelt Van Sorge. “Maar voor S. aureus ligt het ingewikkelder. Deze slimme bacterie heeft manieren ontwikkeld om ons afweersysteem, en in het bijzonder IgG-antistoffen, te omzeilen. Dat is deels de reden dat deze bacterie nog steeds zoveel problemen veroorzaakt.” De onderzoekers ontdekten echter dat de bacterie niet in staat was de werking van IgM-antistoffen te dwarsbomen.
Gebrek aan IgM
Een andere opmerkelijke ontdekking is dat patiënten met ernstige bloedbaaninfecties door S. aureus veel lagere niveaus van suikerspecifieke IgM-antistoffen in hun bloed hadden dan gezonde mensen. Bij de patiënten die de infectie niet overleefden, werden de laagste hoeveelheden IgM gemeten. De onderzoekers vermoeden dan ook dat een tekort aan deze specifieke IgM-antistoffen het risico op ernstige infecties en sterfte aanzienlijk vergroot. Er is meer onderzoek nodig om deze hypothese te bevestigen, maar deze resultaten bieden belangrijke aanknopingspunten voor nieuwe vaccins en therapieën die het immuunsysteem kunnen versterken.
De Nederlandse ontdekking van de rol van IgM-antistoffen betekent een grote stap vooruit in de strijd tegen MRSA en andere stafylokokkeninfecties.
Hoe gevaarlijk is een stafylokokkeninfectie?
Stafylokokken zijn huidbacteriën die van nature veelvuldig op de huid en in de neus van mens en dier aanwezig zijn. De wetenschappelijke benaming is Staphylococcus aureus. Normaal word je niet ziek van deze bacterie, maar bij beschadiging van huid of slijmvliezen kunnen nare infecties ontstaan. Je kunt ook besmet worden door anderen via direct contact met besmette huid, kleding of voorwerpen. Bovendien kan de bacterie overspringen via druppels (hoesten of niezen).
De klachten bij een stafylokokkeninfectie hangen af van het soort en de ernst van de infectie. Mogelijke symptomen zijn: huidinfecties zoals krentenbaard, steenpuisten, atopisch eczeem; endocarditis (ontsteking aan de hartkleppen) met klachten als koorts, zweten en een snelle hartslag; septische artritis met ernstige gewrichtspijn en hoge koorts; toxische shocksyndroom met symptomen als zeer hoge koorts, uitslag, spierpijn en verwarring; en voedselvergiftiging met misselijkheid, braken en diarree.
Veel stafylokokkeninfecties zijn te behandelen en genezen met klassieke antibiotica. Maar sommige stammen zijn resistent, waardoor behandelen lastig is. MRSA (Meticilline-resistente Staphylococcus aureus) is een type dat ongevoelig is voor de meeste antibiotica. De opkomst van deze resistente bacterie zorgt voor steeds grotere problemen binnen de gezondheidszorg.
