Het afsteken van vuurwerk is al tientallen jaren gemeengoed tijdens de jaarwisseling. Maar of het een blijvende traditie is, valt te betwisten.
Morgen is het zover: oudejaarsavond. Voor menig Nederlander één van de hoogtepunten van het jaar. Niet alleen omdat we dan het begin van het nieuwe jaar vieren, maar ook omdat we die vaak met een hoop kabaal inluiden. Het afsteken van vuurwerk hoort er eigenlijk al sinds jaar en dag bij. Toch is niet iedereen er blij mee. En voor sommigen is het huidige vuurwerkverbod – en die van vorig jaar – een welkome verademing. Geluiden om de vuurwerktraditie rond oud en nieuw om te gooien worden bovendien steeds luider. Staan we mogelijk aan de dageraad van een blijvend vuurwerkverbod? Of… zit het afsteken van vuurwerk te diep in onze traditie geworteld?
Vuurwerkverbod
Tijdens de komende jaarwisseling mag er – net zoals vorig jaar – geen vuurwerk verkocht en afgestoken worden. Het kabinet wil hiermee voorkomen dat er vuurwerkslachtoffers naar het ziekenhuis moeten. Want door het nog altijd rondwarende coronavirus is de werkdruk in de zorg al een lange tijd te hoog. Het betekent dat we het dit jaar zonder gillende keukenmeiden, vuurpijlen en strijkers moeten doen. En dat zien steeds meer Nederlanders elk jaar wel zitten. Inmiddels hebben meer dan 650.000 mensen een online petitie getekend die zich uitspreekt voor een verbod op consumentenvuurwerk. En dat terwijl in 2019 deze petitie nog door 150.000 Nederlanders was ondertekend; een stijging van maar liefst 500.000 mensen. Bovendien blijkt uit onderzoek van I&O Research dat de meerderheid van de Nederlanders (63%) voor een particulier verbod is. Blijkbaar wint een dergelijk vuurwerkverbod steeds meer terrein.
De redenen voor een blijvend vuurwerkverbod? Ondertekenaars van de hierboven genoemde petitie claimen dat onschuldig vermaak vaak ontaard in geweldpleging en overlast, de zware gifstoffen niet rijmen met een verantwoord milieubeleid en dat het verknallen van bijna 70 miljoen euro per jaar niet past in een wereld waar miljarden mensen moeten leven van minder dan een euro per dag.
Vuurwerkslachtoffers
Bovendien vallen er elk jaar behoorlijk wat vuurwerkslachtoffers. Op 31 december 2019 en 1 januari 2020 zijn er bijvoorbeeld zo’n 1300 vuurwerkslachtoffers gevallen. Vorig jaar waren dat er – dankzij het vuurwerkverbod – ‘maar’ 400. “Als mensen – volwassenen en kinderen – niet zelf meer prutsen met het afsteken van vuurwerk, en zeker het gevaarlijke vuurwerk dat nu in omloop is, dan vallen er minder gewonden en zullen er minder mensen blijvend verminkt door het leven gaan,” zegt Imelda Tappeiner, docent Staats- en Bestuursrecht en verbonden aan de Universiteit Utrecht, in gesprek met Scientias.nl.
Milieu
Ook wat betreft het milieu heeft een blijvend vuurwerkverbod enkele voordelen. “Denk aan minder bange dieren, minder schadelijke stoffen in de lucht (fijnstof) en ook minder water- en bodemvervuiling door zware metalen die in vuurwerk zitten,” somt Tappeiner op. “Hierbij geldt dat illegaal zwaar vuurwerk nog gevaarlijker is voor de gezondheid en voor het milieu omdat daar meer en gevaarlijkere stoffen in verwerkt zijn dan in ‘normaal’ siervuurwerk.”
Huisdieren
Bovendien zijn hondenbaasjes er tijdens de jaarwisseling maar druk mee om hun angstige viervoeter weer tot kalmte te manen. Hoewel lichamelijk letsel door vuurwerk bij huisdieren niet vaak voorkomt, is er steeds vaker sprake van gedragsproblemen door de geluidsoverlast van vuurwerk. “Klinische studies wijzen erop dat angst voor harde geluiden steeds vaker wordt gediagnosticeerd (geschat op 20 procent van de huishondenpopulatie),” aldus gedragsbioloog Claudia Vinke, verbonden aan de Universiteit Utrecht. “Dit heeft ook consequenties voor het dierenwelzijn. Vooral honden en katten die slecht zijn gesocialiseerd als jong dier en dieren die een erfelijke basis hebben om meer gevoelig te reageren op (geluids)prikkels, zijn kwetsbaar om zeer ernstige geluidsangsten te ontwikkelen.”
Blijvend vuurwerkverbod?
De vraag is echter hoe groot de kans is dat er daadwerkelijk een blijvend vuurwerkverbod komt. “Hoewel er nog geen blijvend landelijk vuurwerkverbod is, zou het best eens die kant op kunnen gaan,” zegt Tappeiner. “Daarvoor is er steeds meer draagvlak. Milieuschade, geluidsoverlast en dierenwelzijn kunnen ook na corona nog voldoende juridische gronden bieden voor een algemeen verbod op consumentenvuurwerk. Tot nu toe was de regering echter geen voorstander van de invoering van een algemeen landelijk verbod. Maar dat kan natuurlijk veranderen. Zo’n voorstel moet overigens wel door de Tweede en Eerste Kamer worden aangenomen. Of er een politieke meerderheid voor een verbod zal zijn hangt bovendien af van de publieke opinie.”
Nederlandse traditie
En die publieke opinie is wat verdeeld. Veel voorstanders van het afsteken van vuurwerk beroepen zich bijvoorbeeld op de Nederlandse traditie. Want vuurwerk tijdens de jaarwisseling hoort er natuurlijk ook wel bij. De vraag is of een verbod op vuurwerk de Nederlandse traditie dan ook niet ondermijnt. “Individueel vuurwerk afsteken is inderdaad een Nederlandse traditie,” beaamt Tappeiner. “Maar tradities kunnen veranderen (kijk naar Sinterklaas en Piet) onder druk van actievoerders en veranderende meningen in de publieke opinie.”
Tussenweg
Vuurwerkzones kunnen een tussenweg zijn; geen vuurwerkvrije zones, maar omgekeerd: specifieke plaatsen waar je juist wél vuurwerk mag afsteken. Een ander alternatief voor vuurwerkliefhebbers is een centrale, professionele vuurwerkshow per plaats of regio. In Portugal en Frankrijk is consumentenvuurwerk bijvoorbeeld verboden en worden er door gemeenten vuurwerkshows georganiseerd.
Werkt een verbod?
Mocht er uiteindelijk toch gekozen worden voor een landelijk, blijvend vuurwerkverbod, is het de vraag of men zich daar ook daadwerkelijk aan zal houden. Afgelopen jaar werd er, ondanks het vuurwerkverbod, tijdens de jaarwisseling in heel Nederland nog behoorlijk wat vuurwerk afgestoken. En dat zal ook dit jaar waarschijnlijk niet anders zijn. Ongeveer één op tien Nederlanders heeft namelijk in onderzoek van I&O Research aangegeven ondanks het vuurwerkverbod toch van plan te zijn tijdens de jaarwisseling vuurwerk af te steken. Bovendien wordt er massaal illegaal vuurwerk over de grens gehaald. En dat zal, na de invoering van een mogelijk blijvend vuurwerkverbod, ook zo kunnen blijven. “Natuurlijk zullen er genoeg mensen zijn die een verbod aan hun laars zullen lappen en elders – vergeet het internet niet – illegaal verboden vuurwerk zullen gaan halen en afsteken,” denkt Tappeiner. “Een verbod is alleen effectief als het gehandhaafd wordt; anders is het symbolisch en verliest het elke kracht. Handhaving is echter geen Nederlandse kracht. Hierbij moet wel aangetekend worden dat het handhaven van een vuurwerkverbod een lastige opgave is die veel mankracht vergt; het afsteken van vuurwerk is erg diffuus en verspreid.”
Weerstand
Of een landelijk verbod tot weerstand zal leiden? “Aanvankelijk zal er wel weerstand zijn, maar op den duur zal dat ook verzwakken,” voorspelt Tappeiner. “Er zullen altijd groepen zijn die erop uit zijn om de openbare orde te verstoren en elke kans grijpen om dat te doen. Dit temeer als de onvrede groter en dieper is dan slechts over een vuurwerkverbod (dat zien we nu ook met de ordeverstoringen onder het mom van ‘tegen coronamaatregelen zijn’).” Overigens zullen ook mensen die al jaren op verantwoorde wijze vuurwerk afsteken, teleurgesteld zijn. “Veel mensen die zich tot nu toe braaf aan de regels hebben gehouden, alleen legaal siervuurwerk afsteken en daar plezier aan beleven zullen natuurlijk ontevreden zijn over een verbod,” aldus Tappeiner.
Het zal dus een uitdaging worden om iedereen tevreden te houden; zowel de mensen die met de jaarwisseling nog veilig over straat willen en de mensen die het leuk vinden om knallend het nieuwe jaar in te luiden. “Veel zal afhangen van goede voorlichting, informatie en goede alternatieven die geboden worden,” zegt Tappeiner. “Denk bijvoorbeeld een mooie, professionele en centrale vuurwerkshow of andere feestelijke activiteiten.” Of een blijvend vuurwerkverbod er echt aan zit te komen, is nu nog koffiedik kijken. Dit jaar kunnen we in ieder geval wederom zien hoe een dergelijk verbod zich ontvouwt. En één ding is zeker: we zijn hierover vast nog lang niet uitgepraat.
