Een beetje op de maat klappen lukt de meesten nog wel, een professionele muzikale timing is echter andere koek. Maar niet voor deze kleine zangvogel, die zelfs de grootste muzikanten naar de kroon steekt.
De nachtegaalwinterkoning (Microcerculus marginatus luscinia) is maar elf centimeter lang en leeft in Midden- en Zuid-Amerika. Het winterkoninkje is donkerbruin, heeft een witte keel en borstpartij en een relatief korte staart. In Peru en Bolivia zit er geen patroon in de zang van de vogel, maar bij zijn soortgenoten in Centraal-Amerika en het Westelijke Amazonegebied des te meer.
Boven iedereen uit
Bioloog Carlos Antonio Rodriguez-Saltos van de University of Texas (UT) in Austin is de eerste wetenschapper die in het wild onderzoek doet naar het natuurlijke vermogen van dieren om de tijd bij te houden. Eerder onderzoek werd altijd in het laboratorium uitgevoerd. Zo zijn ook de zangkunsten van de nachtegaalwinterkoning al vaker bestudeerd.
De kleine zangvogel komt niet in groten getale voor in de bossen, maar zijn complexe patroon van fluittonen is bijzonder en hoor je duidelijk boven de andere oerwoudgeluiden uit. De zang van een winterkoninkje is in Ecuador opgenomen door de Nederlandse vogelaar Peter de Rouw (beluister hier het geluidsfragment).
Wat een timing
De timing van het zangpatroon van de vogel in zijn natuurlijke habitat is veel beter dan die van zoogdieren en vogels die in gevangenschap leven. De resultaten van het onderzoek van Rodriguez-Saltos laten zien hoe belangrijk het is om dieren niet alleen in het lab te bestuderen, maar ook in het wild. “Op deze manier krijg je pas echt door wat de natuurlijke gaven zijn van de dieren”, zegt de ornitholoog en hoofdauteur van de studie naar de zangvogel. “We moeten de kracht van de biodiversiteit omarmen en ons best doen om te begrijpen waarom deze vogels zo goed kunnen timen, zolang het nog kan”, aldus Saltos, wiens bevindingen zijn gepubliceerd in het vakblad Animal Behaviour.
Geen bladmuziek
Zangvogels gebruiken geen bladmuziek of metronoom. Ze moeten het doen met hun eigen talent en ervaring. Sommige soorten zijn daar enorm bedreven in en blijven aan hun deuntje schaven tot het perfect is. Het winterkoninkje begint met stevig gekwetter en tjilpt dan op unieke wijze met steeds langere intervallen tot zo’n tien seconden stilte aan het einde van zijn uitvoering. Daarna begint hij opnieuw.
Deze oplopende stiltes tussen de fluittonen in zijn zang kunnen prachtig worden gebruikt om onderzoek te doen naar het ritmegevoel van de vogel. “De opbouw van korte naar lange tussenpozen is erg interessant”, zegt Rodriguez-Saltos.
De pauzes tussen de noten worden met ongeveer een halve seconde per keer langer. Als de stilte tien seconden aanhoudt, is het deuntje klaar en begint de vogel opnieuw.
Bijna perfect
Onder laboratoriumcondities vinden de meeste dieren het – net als mensen – moeilijk om in te schatten hoeveel tijd er is verstreken vanaf een periode van twee seconden. Hoe langer de tijdsspanne, hoe lastiger het wordt voor de dieren. Maar van de 23 series van deuntjes die in het wild zijn opgenomen van de nachtegaalwinterkoning, was 43 procent bijna perfect opgebouwd. Het patroon bleef intact hoewel de lengte tussen de noten steeds langer werd. Bij twee van de gemeten liedjes was de accuratesse van de zangvogel zelfs beter dan de timingvaardigheden van de gemiddelde professionele muzikant.
Evolutionaire druk
Er werden ook een aantal andere resultaten gevonden, met een minder goede timing. Deze data lijken meer op de uitkomsten onder laboratoriumcondities. Het is gissen naar de oorzaak hiervan. Mogelijk waren de vogels nog aan het schaven aan hun lied of andere zangvogels aan het nadoen, legt Rodriguez-Saltos uit.
Ornitholoog Susan Healy wijst naar aanleiding van de bevindingen op de evolutietheorie: “Als vrouwtjes niet alleen geïnteresseerd zijn in de goede noten, maar ook in een perfecte timing van de mannetjes tijdens de lokroep, dan staat de evolutionaire druk er vol op.”
De mannetjes paaien dus de vrouwtjes met hun geweldige gevoel voor timing. Wie er naast zit, kan op zoek naar een ander liefje.
