Het aantal flexbanen is geëxplodeerd de afgelopen jaren. Niet alleen wordt er misbruik gemaakt van zzp’ende pakketbezorgers of tomatenplukkers met nulurencontracten, het is ook slecht voor hun gezondheid. Volgens nieuw onderzoek hebben mensen zonder baanzekerheid 20 procent meer kans op een vroegtijdige dood.
Met andere woorden: ze kunnen hun kans om eerder dood te gaan dan verwacht met 20 procent verkleinen als ze een vaste baan zouden hebben, blijkt uit onderzoek van het Zweedse Karolinska Institutet. De onderzoekers vinden dan ook dat de baanzekerheid op de Zweedse arbeidsmarkt moet verbeteren. Ook in Nederland klinkt al langer de roep om het aantal flexwerkers tegen te gaan.
Onzeker bestaan is slecht voor je
Flexwerken kent vele vormen: van de vrije freelancer tot de slechtbetaalde seizoensarbeider. In het algemeen gaat het om banen met korte contracten, lage lonen, een gebrek aan invloed en weinig rechten. Dit leidt allemaal tot een onzeker werkend bestaan zonder de voorspelbaarheid en de zekerheid, die zo prettig is voor veel mensen.
En die dus ook impact heeft op de gezondheid. “Dit is de eerste studie die heeft aangetoond dat de kans om dood te gaan, afneemt als je van een flexbaan naar meer zeker werk overstapt”, zegt onderzoeker Theo Bodin uit Zweden. “Het is hetzelfde als zeggen dat de kans op een vroegtijdige dood groter is als iemand blijft werken in een baan zonder goed arbeidscontract.”
Forse verschillen
De onderzoekers gebruikten data van meer dan 250.000 werknemers in Zweden die 20 tot 55 jaar oud waren tussen 2005 en 2017, de periode waarin de gegevens zijn verzameld. Er deden mensen mee aan de studie die eerst onder onzekere omstandigheden werkten, maar later overstapten naar bijvoorbeeld een baan met een vast contract.
Degenen die switchten van een onzekere naar een zekere baan hadden 20 procent minder kans om dood te gaan, ongeacht wat er daarna gebeurde, vergeleken met mensen die hun flexbaan hielden. Als de werknemers hun vaste baan ook nog meer dan twaalf jaar bleven doen werd de kans op een vroegtijdige dood zelfs 30 procent kleiner.
Lekker veel data
De enorme database bood veel voordelen. “Zo’n grote onderzoekspopulatie maakte het mogelijk om te corrigeren voor vele factoren die invloed hebben op de overlijdenskans, zoals leeftijd, ziektes en bijvoorbeeld echtscheidingen”, legt onderzoeker Nuria Matilla-Santander van het Karolinska Institutet uit. “Door de methoden die we hebben gebruikt, kunnen we er relatief zeker van zijn dat het verschil in sterftekans komt door de onzekerheid van het werk en niet door individuele factoren.”
Er is een simpele oplossing
Het positieve is dat dit eigenlijk vrij eenvoudig opgelost kan worden. “Deze resultaten zijn belangrijk, omdat de verhoogde sterftekans die we zien bij deze groep werknemers vermeden kan worden. Als we het aantal flexbanen op de arbeidsmarkt verminderen, kunnen we veel voortijdige sterfgevallen in Zweden voorkomen.”
Waar mensen met flexbanen aan overlijden is nog niet duidelijk: komt het doordat ze ongezonder leven, ongezonder werk doen of doordat ze stress ervaren vanwege de onzekere aard van het werk? Dat is dan ook onderwerp van vervolgonderzoek.
Dit onderzoek richt zich op de Zweedse arbeidsmarkt, maar het onderwerp is zeker zo relevant voor Nederland. In 2022 telde ons land 2,7 miljoen flexwerkers, blijkt uit cijfers van het CBS. Dit zijn werknemers met een contract voor bepaalde tijd of een flexibel aantal uur per week. Denk aan seizoensarbeiders in de kassen of pakketbezorgers, maar ook flexwerkers in de zorg of IT’ers die werken via een detacheringsbureau. Tussen 2013 en 2022 zijn er 216.000 flexwerkers bij gekomen. Ruim een derde van alle flexwerkers bestaat uit oproep- en invalkrachten. Naast de groep flexibele werknemers zijn er nog 1,2 miljoen zzp’ers. Samen zijn er dus 3,9 miljoen mensen zonder vast arbeidscontract, oftewel ruim 40 procent van alle werkenden.
Hoewel de positie van flexwerkers nog steeds onzeker is, zijn er de afgelopen jaren wel verbeteringen doorgevoerd, met name via de Wet Werk en Zekerheid uit 2015 en de aanvulling daarop de Wet Werk in Balans uit 2020. Zo betalen werkgevers minder WW-premie voor iemand in vaste dienst dan voor een flexwerker om hen zo aan te moedigen mensen sneller in dienst te nemen. Ook mogen nulurencontracten in de zorg niet meer en is na een half jaar doorbetaling verplicht, ook als er een weekje geen werk is.