De gedetecteerde waarden overschrijden regelmatig de voorgestelde, veilige limieten. En dat baart onderzoekers zorgen.
Niets is zo dorstlessend als een heerlijk glaasje water. Maar dat glas bevat helaas wel PFAS-deeltjes. Het zal je waarschijnlijk niet verbazen. Ondertussen weten we namelijk dat deze beruchte ‘eeuwige chemicaliën’ werkelijk overal te vinden zijn. En dus ook in ons water. Onderzoekers hebben nu echter in kaart gebracht hoeveel van deze stoffen er in ons drinkwater zitten. En het blijkt dat de hoeveelheden zorgwekkend hoog zijn.
Per- en poly-fluoralkylstoffen, beter bekend als PFAS, zijn een groep van meer dan 14.000 door de mens gemaakte chemicaliën die sinds de jaren vijftig populair zijn vanwege hun hitte-, water-, vet- en vlekafstotende eigenschappen. Hierdoor worden ze veel gebruikt in alledaagse producten zoals antiaanbakpannen, kleding, cosmetica, insecticiden en voedselverpakkingen. Daarnaast komen PFAS ook voor in blusschuim en diverse industriële producten. Hoe handig de stoffen ook lijken, ze zijn giftig voor mens en dier. Toch komen ze wijdverspreid in het milieu terecht, voornamelijk door de uitstoot van fabrieken die PFAS produceren of gebruiken. Daarnaast kunnen ze in het milieu belanden door het gebruik van bepaalde PFAS-houdende producten zoals blusschuim, textielimpregneermiddelen, smeermiddelen, of als PFAS-houdende producten bij het afval terecht komen. PFAS zijn bijna niet afbreekbaar (vandaar de bijnaam ‘eeuwige chemicaliën’) en mogelijk ook nog eens schadelijk voor de gezondheid.
Deze studie volgt op een eerdere onderzoek waaruit bleek dat een aanzienlijk deel van het oppervlakte- en grondwater wereldwijd ernstig vervuild is met PFAS. De onderzoekers vonden zorgwekkende niveaus van PFAS-chemicaliën in Europese rivieren, meren en grondwater.
Drinkwater
On dit probleem verder te bestuderen, namen de onderzoekers voor deze recente studie monsters van zowel gebotteld als kraanwater in elf EU-landen. En ze ontdekten dat dit drinkwater TFA (trifluorazijnzuur) bevat.
TFA
TFA is een organische verbinding en staat bekend om zijn corrosieve eigenschappen. TFA wordt veel gebruikt in de chemische industrie en komt ook voor als een afbraakproduct van bepaalde PFAS. “Er ontstaan steeds meer zorgen over hoe PFAS, vooral TFA, onze gezondheid beïnvloeden,” schrijft European Pesticide Action Network (PAN Europe), die het onderzoek uitvoerde. “Het is echter verrassend dat er niet veel onderzoek is gedaan naar de giftigheid ervan.”
Hoeveelheden
De onderzoekers ontdekten TFA in 34 van de 36 onderzochte kraanwatermonsters en in 12 van de 19 monsters van mineraal- en bronwater. Dat ons drinkwater besmet is met PFAS, is zoals gezegd niet eens zo verrassend. Bijna iedereen heeft zelfs kleine hoeveelheden ervan in zijn bloed. Pas na vier jaar is de helft daarvan via je urine verdwenen. Maar wat de onderzoekers echt verraste, was de hoeveelheid TFA die ze in het drinkwater aantroffen. In het kraanwater vonden ze TFA-waarden tot 4.100 nanogram per liter (ng/L), met een gemiddelde van 740 ng/L. Voor mineraal- en bronwater ontdekte het team TFA-waarden tot 3.200 ng/L, gemiddeld 278 ng/L.
Veilige limieten
PAN Europe heeft het voorstel gesteund van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu om een norm van 2.200 ng/L vast te stellen. “Deze norm is zo ingesteld dat drinkwater slechts 20 procent van de veilige dagelijkse hoeveelheid TFA bevat,” zegt PAN Europe. Deze limiet wordt echter vaak overschreden, zoals in het geval van mineraalwater uit Oostenrijk, waar 4.100 ng/L TFA werd aangetroffen. In Parijs komt het kraanwater ook dicht in de buurt, met een meting van 2.100 ng/L TFA.
Regelgeving
Gelukkig wordt er momenteel wel gewerkt aan betere regelgeving. Vanaf 2026 mag al het drinkwater volgens de regels van de Europese Unie niet meer dan 500 ng/L aan PFAS bevatten. Bovendien dringen verschillende organisaties erop aan dat TFA ook op de lijst van te controleren stoffen komt, vanwege aanhoudende zorgen over de veiligheid ervan. Een recente studie naar konijnen en blootstelling aan TFA heeft bijvoorbeeld geboorteafwijkingen bij nakomelingen aangetoond. En dus is het belangrijk om de mogelijke schadelijke gezondheidseffecten ook bij mensen nader te bestuderen.
Vooraanstaande onderzoekers in zowel de VS als Europa hebben PFAS geassocieerd met diverse gezondheidsproblemen, waaronder een lager geboortegewicht bij baby’s, verhoogde cholesterolwaarden, verminderde nierfunctie, schildklieraandoeningen, verstoorde geslachtshormonen, verminderde vaccinrespons, en verschillende vormen van kanker zoals lever-, nier- en teelbalkanker. In 2023 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) PFOA, een veelvoorkomende vorm van PFAS, geclassificeerd als categorie 1 kankerverwekkend. Toch blijft het moeilijk om een direct oorzakelijk verband vast te stellen. Vanwege de potentiële risico’s en de persistentie van PFAS hebben veel landen hun limieten aangescherpt, maar er bestaan aanzienlijke verschillen tussen landen. Zo hanteert Australië bijvoorbeeld veel hogere limieten dan de VS, en zijn de normen in Europa weer anders geregeld.
Al met al blijkt uit de nieuwe studie dat de aanwezigheid van TFA in Europees drinkwater een serieus en groeiend probleem is. De bevindingen benadrukken de dringende noodzaak voor strengere regelgeving en betere monitoring van PFAS en TFA in drinkwater. Ook onderstrepen de resultaten het belang van het vaststellen van duidelijke en strenge normen voor TFA en andere PFAS-chemicaliën binnen de Europese Unie. PAN Europe roept dan ook op tot onmiddellijke actie en pleit voor een snelle ban op PFAS-pesticiden en een herbeoordeling van de risico’s van TFA. Dit is essentieel om de volksgezondheid te beschermen en verdere vervuiling van waterbronnen te voorkomen.
