Al in de jaren 60 ontdekten wetenschappers per toeval een vrijwel complete schedel in een grot in Griekenland. Sindsdien is het ding een groot mysterie. Maar eindelijk is er meer duidelijk over de leeftijd ervan.
Op twee vlakken stelt de schedel, die gevonden is in de Petralonagrot, wetenschappers voor een raadsel. Ten eerste: met wat voor mensachtige hebben we hier te maken? Het fossiel verschilt behoorlijk van zowel neanderthalers als moderne mensen. Ten tweede was tot op de dag van vandaag onbekend hoe oud de schedel is. Eerdere schattingen liepen uiteen van ongeveer 170.000 tot 700.000 jaar.
Maar over dat laatste is nu meer duidelijk geworden door middel van nieuwe zogenoemde U-serie-dateringen, die zijn uitgevoerd op het calciet dat op de schedel groeide. Daaruit blijkt dat het hoofd minimaal 286.000 jaar oud is.
Wat is U-serie-datering?
De U-serie-datering maakt gebruik van de natuurlijke eigenschappen van uraniumisotopen. Uranium vervalt met een vaste halfwaardetijd tot thorium. Door de verhouding tussen uranium en thorium te meten, kun je berekenen wanneer dit proces begon en zo een nauwkeurige datum vaststellen.
In bodemlagen worden voortdurend uraniumisotopen afgezet door omgevingsfactoren, waardoor de U-seriemethode daar niet bruikbaar is: de grond bevat immers een mengsel van isotopen die allemaal hun eigen ‘klok’ hebben.
De omstandigheden in een grot
Maar in een grot verandert dat. Vocht dat door de bodem sijpelt, neemt wateroplosbare mineralen, waaronder uranium, mee, maar laat het thorium achter. Wanneer dit vocht zich ophoopt op een grotmuur en verdampt, blijven sporen van mineralen en uraniumisotopen achter zonder thorium. Zo vormt zich een korstachtige afzetting. Binnen die afzetting vervalt uranium verder tot thorium, maar nu in een afgesloten systeem. Elke laag krijgt daarmee een eigen startpunt dat exact te dateren is.
U-serie-datering analyseert vervolgens de uranium-thoriumverhoudingen in de binnenste lagen om vast te stellen wanneer die voor het eerst gevormd zijn. Dit levert een minimale leeftijd op voor alles wat eronder ligt.
Calciet
Voor het onderzoek zijn monsters genomen van de calcietlaag die de schedel bedekte, maar ook van stalagmieten, stalactieten en calcietafzettingen in verschillende delen van de grot: de Mausoleumkamer, waar de schedel naar verluidt aan een wand vastzat, de gang ernaartoe en andere secties. Calciet is een mineraal dat voornamelijk uit het zout calciumcarbonaat bestaat. Het is een van de meest voorkomende mineralen in de aardkorst.
De resultaten van de metingen van de calcietkorst op de schedel geven een minimale leeftijd van 286.000 ± 9.000 jaar. Als de schedel aanvankelijk droog of afgedekt bleef, kan hij nog veel langer in de grot hebben gelegen, want de methode kan alleen dateren vanaf het moment dat calciet begon te vormen door blootstelling aan vocht en verdamping. Voor een maximumleeftijd wordt gekeken naar de ouderdom van andere grotelementen.
Primitieve groep
Dateringen van de stalagmietlaag in de Mausoleumkamer leverden een leeftijd op van 510.000 ± 29.000 jaar bovenaan en een minimum van 650.000 jaar van binnen, wat aangeeft dat de bedekking van de schedel veel later begon dan de vorming van de grot zelf.
Op basis van hun bevindingen concluderen de onderzoekers nog iets anders interessants: de mensachtige in de Petralonagrot was geen Homo sapiens en ook geen neanderthaler. Hij maakte deel uit van een aparte, primitievere groep. Het idee dat er nog een andere mensachtige zich in die tijd in Europa ontwikkelde naast de neanderthalerlijn is niet nieuw. De nieuwe resultaten zijn hier een bevestiging van.
De Petralonagrotten zijn een grote bezienswaardigheid in Griekenland. Ze zijn te vinden op schiereiland Chalkidiki, zo’n 50 kilometer van Thessaloniki. Het enorme complex is in 1959 per toeval ontdekt. En wat een vondst: het hele gebied is zo’n 10.000 m2 groot. Op 300 meter hoogte vind je specifiek de Petralonagrot, waar met de Petralonaschedel de oudste menselijke resten van Griekenland zijn gevonden.
