Het klinkt onvoorstelbaar, maar het lijkt echt te gaan gebeuren: een zomer waarin de Noordpool voor het eerst vrijwel volledig ijsvrij is. Dit rampzalige scenario kan in het slechtste geval al in 2027 werkelijkheid worden, blijkt uit nieuw internationaal onderzoek.
Een team van de University of Colorado Boulder en de Universiteit van Göteborg heeft met computermodellen onderzocht wanneer de eerste ijsvrije dag in het Noordpoolgebied zou kunnen plaatsvinden. Dit gaat grote gevolgen hebben voor het ecosysteem en het klimaat overal ter wereld, denk aan drastisch veranderende weerpatronen, frequentere en heftigere overstromingen, langere droogteperiodes en mislukte oogsten.
“Die eerste ijsvrije dag zal op zichzelf de wereld niet meteen op zijn kop zetten”, zegt onderzoeker Alexandra Jahn. “Maar het laat wel zien dat we een fundamentele verandering hebben veroorzaakt als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen in een gebied dat al sinds mensenheugenis het hele jaar door bedekt is met ijs en sneeuw.”
Een blauwe Arctische oceaan
Het verdwijnen van zee-ijs in de Noordelijke IJszee gaat sneller dan ooit. Door de opwarming van de aarde en de stijgende uitstoot van broeikasgassen krimpt het ijsoppervlak met meer dan 12 procent per decennium, schrijft het team in vakblad Nature. In september meldde het Amerikaanse National Snow and Ice Data Center dat de minimale ijsbedekking dit jaar het laagste niveau bereikte sinds de metingen in 1978 begonnen. Het minimum van 4,28 miljoen vierkante kilometer lag weliswaar boven het absolute dieptepunt uit 2012, maar het is een scherpe daling vergeleken met de gemiddelde ijsbedekking van 6,85 miljoen vierkante kilometer tussen 1979 en 1992.
IJsvrij
Wetenschappers spreken van een ijsvrije Noordelijke IJszee als het ijsoppervlak kleiner is dan 1 miljoen vierkante kilometer. Eerdere onderzoeken richtten zich vooral op de vraag wanneer het gebied voor het eerst een volledige maand ijsvrij zal zijn. Een doemscenario dat volgens Jahns eerdere klimatologische modellen waarschijnlijk ergens tussen 2030 en 2040 gaat gebeuren. Nu dat kantelpunt nadert, berekenden Jahn en haar collega’s wanneer de eerste zomerdag zonder noemenswaardig zee-ijs mogelijk plaatsvindt. Onderzoeker Céline Heuzé benadrukt het belang hiervan: “De eerste ijsvrije dag staat mogelijk al binnen enkele jaren te gebeuren. We willen voorbereid zijn en begrijpen welke gebeurtenissen tot het smelten van al het zee-ijs kunnen leiden.”
Extreem weer versnelt het proces
Met behulp van meer dan driehonderd computermodellen berekenden de onderzoekers dat de eerste ijsvrije dag waarschijnlijk tussen 2032 en 2043 valt, onafhankelijk van het klimaatbeleid en andere menselijke inspanningen om de uitstoot te verminderen. In een extreem scenario kan dit echter al binnen drie jaar gebeuren. Extreme weersomstandigheden spelen hierbij een cruciale rol. Het team schetst een duister scenario: een ongewoon warme herfst kan het ijs verzwakken, gevolgd door een zachte winter en lente die de aangroei van nieuw ijs voor een groot deel voorkomen. Wanneer zulke omstandigheden drie jaar of langer achter elkaar optreden, kan de eerste ijsvrije dag aan het einde van de daaropvolgende zomer plaatsvinden.
Dit soort warme jaren is geen toekomstmuziek meer. In maart 2022 waren sommige delen van het Noordpoolgebied bijvoorbeeld 10 graden warmer dan gemiddeld, met temperaturen in de buurt van het smeltpunt rond de Noordpool. Door klimaatverandering zullen zulke extreme weerpatronen in de toekomst alleen maar vaker voorkomen en heftiger worden, waarschuwt Heuzé.
Gevolgen voor het klimaat
Zee-ijs speelt een essentiële rol in het reguleren van de temperatuur op aarde door zonlicht terug te kaatsen. Zonder dit reflecterende oppervlak absorbeert de donkere oceaan meer warmte, wat de temperaturen in het Noordpoolgebied, maar ook elders in de wereld verder verhoogt. Bovendien kunnen wind- en oceaanstromen gaan veranderen onder invloed van de opwarming van het Noordpoolgebied, iets wat wereldwijd tot nóg meer extreem weer zal leiden.
De klimatologen hebben echter ook wat positief nieuws te melden: als we samen de schouders eronder zetten en het lukt om de uitstoot van broeikasgassen in de komende jaren drastisch te verminderen, duurt het veel langer voordat de eerste ijsvrije Noordpool-dag een feit is. En ook de periode waarin de Arctische oceaan ijsvrij is, wordt dan aanzienlijk verkort. “Elke reductie in emissies helpt om het zee-ijs te behouden”, benadrukt Jahn.
