Het prachtige plaatje komt eens niet uit de koker van James Webb, maar is gemaakt door de onlangs gerepareerde Gemini North-telescoop, die de kosmische explosie haarscherp heeft vastgelegd.
De Gemini North-telescoop is terug. En hoe! Na een zeven maanden durende reparatie zijn de observaties onlangs weer van start gegaan. En dat de telescoop weer op volle toeren werkt, bewijst een nieuw vrijgegeven foto van het Windmolenstelsel (Messier 101) waarin in één van de spiraalarmen een bijzondere supernova pronkt.
Reparatie
Eind 2022 liep de 8,1-meter primaire spiegel van de Gemini North-telescoop op twee verschillende plekken lichte schade op. Hoewel de schade beperkt bleef tot de buitenrand, waren er desalniettemin zorgvuldige reparaties nodig om de telescoop weer in bedrijf te brengen. Zeven maanden lang heeft het team gesleuteld om de opgelopen schade te herstellen. In mei 2023 werd de spiegel opnieuw gecoat en geïnstalleerd en werden de besturingssystemen weer opgestart en getest.
Opname
Dat de spiegelreparatie succesvol was, blijkt uit de verbluffende foto van het Windmolenstelsel en de supernova SN 2023ixf die de Gemini North-telescoop schoot. Hieronder is de adembenemende opname te bewonderen.
Het Windmolenstelsel bevindt zich op ongeveer 21 miljoen lichtjaar afstand in de richting van het sterrenbeeld Grote Beer. Dit stelsel is één van de meest gefotografeerde sterrenstelsels aan de nachtelijke hemel. Op de opname komt zijn gigantische omvang van 170.000 lichtjaar goed naar voren, waardoor we ons kunnen vergapen aan de nagenoeg biljoen sterren die dit stelsel rijk is. Door zijn wervelende spiraalarmen heen, zijn grote gebieden van stervormende nevels te zien, aangegeven door de gloeiende roze lichtpunten. Ook herbergt het stelsel jonge, hete, blauwe sterren die verweven zijn met donker stof die de nieuw geboren sterren voeden.
Supernova SN 2023ixf
Maar misschien wel nog bijzonderder is dat de Gemini North-telescoop de spectaculaire nasleep van de supernova SN 2023ixf heeft vastgelegd, de uitzonderlijk heldere ster die in één van de spiraalarmen te aanschouwen is. Deze massieve ster is de dichtstbijzijnde supernova die in de afgelopen vijf jaar is waargenomen. De supernova werd afgelopen mei door de Japanse astronoom Koichi Itagaki aan het licht gebracht. Sinds zijn ontdekking hebben waarnemers over de hele wereld hun telescopen op het Windmolenstelsel gericht om de explosie te bekijken. In de komende maanden kunnen astronomen dankzij de Gemini North-telescoop bestuderen hoe het licht van de supernova geleidelijk aan vervaagt en hoe het spectrum in de loop van de tijd evolueert. Dit zal naar verwachting meer inzicht verschaffen in de fysica van dergelijke explosies.
Op dit moment vermoeden astronomen dat SN 2023ixf een type II supernova is. Een dergelijke supernova treedt op wanneer een massieve ster – van zo’n 8 tot 50 zonmassa’s – geen nucleaire brandstof meer heeft, instort en explodeert in een gewelddadige uitbarsting van energie en materie. Meestal worden deze gebeurtenissen waargenomen in de armen van spiraalstelsels, waar zich populaties van jonge, massieve sterren bevinden – die zijn namelijk nodig om een type II supernova te laten plaatsvinden. De buitenste kern van de ster stort onder invloed van de zwaartekracht in met een ongelofelijke snelheid van wel 250 miljoen kilometer per uur – ofwel 23 procent van de lichtsnelheid. In slechts tien luttele seconden komt er bij een dergelijke explosie net zoveel energie vrij als de zon tijdens haar hele leven van tien miljard jaar genereert.
Astronomen zullen de supernova dus nog een tijdje in de gaten blijven houden. Hopelijk zal dit namelijk meer kennis opleveren over de evolutie van massieve sterren en de mechanismen waardoor ze sterven. En de korte afstand van SN 2023ixf tot de aarde, maakt de gebeurtenis nog waardevoller.
Als je van deze opname smult, zul je in de toekomst op je wenken worden bediend. Over twee jaar zal namelijk de Vera C. Rubin Observatory in bedrijf worden genomen. En het doel is dat deze telescoop op nog veel meer soortgelijke supernova’s als SN 2023ixf zal gaan jagen. Rubin’s krachtige camera en ongekende scanvermogen, stellen de telescoop in staat om supernova’s en andere voorbijgaande gebeurtenissen in de ruimte te detecteren en in beeld te brengen. Andere krachtige telescopen zullen vervolgens vervolgwaarnemingen doen om de oorsprong en evolutie van deze verschijnselen te bestuderen. “Deze nieuwe waarnemingen illustreren de verbazingwekkende mogelijkheden van het gehele International Gemini Observatory,” stelt directeur van NOIRLAb, Patrick McCarthy. “Het laat de vitale rol zien die de twee telescopen zullen spelen in toekomstig astronomisch onderzoek.”
