De vondst schoffelt de theorie dat alleen mannen op groot wild joegen, onderuit.
Eeuwenlang waren historici en wetenschappers het met elkaar eens over de rolverdeling van vroege menselijke groeperingen: mannen joegen op groot wild en vrouwen namen het verzamelen van noten, bessen en ander plantaardig voedsel voor hun rekening. Maar de vondst van een 9.000 jaar oud graf vertelt een heel ander verhaal. “Deze ontdekking zet de lang bestaande aanname dat voornamelijk mannen jagers waren op losse schroeven,” aldus onderzoeker Randy Haas.
Rolverdeling
De gedachte dat jagen alleen aan mannen toebehoorde, bestaat al sinds jaar en dag. “Dit idee komt voort uit allerlei verschillende zaken,” legt onderzoeker James Watson aan Scientias.nl uit. “Er bestaan bijvoorbeeld etnografische voorbeelden van hedendaagse foeragerende samenlevingen. Daarnaast komt de aanname ook voort uit eurocentrische vooringenomenheid en Victoriaanse ideeën over genderrollen. Maar ook historische trends en archeologisch denken zetten deze theorie kracht bij.”
Het graf
Maar een nieuwe ontdekking schoffelt deze lang bestaande aanname hard onderuit. Onderzoekers troffen namelijk in het Andesgebergte in het Zuid-Amerikaanse land Peru een opvallend graf aan. In het 9.000 jaar oude graf vonden ze de overblijfselen van een mens, die samen met jachtgerei ter rustte was gelegd. Denk aan stenen werktuigen zoals speerpunten en wapens. “De voorwerpen die mensen in de dood vergezellen, vertegenwoordigen meestal de spullen die ze ook tijdens hun leven bij zich droegen,” aldus de onderzoekers. Na een grondige inspectie kwam het team tot de ontdekking dat het stoffelijk overschot aan een vrouw toebehoorde. Dit werd later bevestigd door een nauwgezette analyse van haar gebit.
Afbeelding: Randy Haas/UC Davis
De verrassende ontdekking van een vrouwelijke jager leidde tot een interessante vervolgvraag. Want gaat het hier om een uitzondering, of waren vrouwelijke jagers heel gewoon? Om die vraag te beantwoorden, besloten de onderzoekers ook andere archeologische vindplaatsen uit het late Pleistoceen tot het vroege Holoceen te bestuderen. In totaal troffen ze 429 mensen aan op 107 verschillende locaties. 27 mensen waren samen met hun jachtgerei ter rustte gelegd. Onder hen waren 11 van het vrouwelijk geslacht en 15 van het mannelijk geslacht.
Heel normaal
Deze steekproef zei voor de wetenschappers genoeg. Zo concludeerden ze dat het niet onwaarschijnlijk was dat vrouwen gewoon aan de jacht op groot wild deelnamen. Een statistische analyse toonde vervolgens aan dat ergens tussen de 30 en 50 procent van de jagers in een betreffende populatie vrouw was. En dat is interessant. Dit staat namelijk in schril contrast met de alom tegenwoordige aanname dat jagen een meer mannelijke bedrijvigheid was, waar maar weinig vrouwen aan mee zouden hebben gedaan.
Reilen en zeilen
Volgens de onderzoekers onthult de studie belangrijke informatie over het reilen en zeilen binnen vroege menselijke groeperingen. “Het suggereert dat er meer egalitaire rollen in deze samenlevingen bestonden,” vertelt Watson desgevraagd. “Iedereen leverde waarschijnlijk een bijdrage binnen (kleine) gemeenschappen om te kunnen overleven in vaak barre omstandigheden.” Maar dat is niet het enige. “De ontdekking van het jachtgerei naast de vrouwelijke jager is erg interessant,” gaat Watson verder. “Dat komt met name omdat er op dezelfde vindplaats maar heel weinig mensen met bijbehorende voorwerpen begraven liggen. Ik denk dan ook dat dit aangeeft hoe belangrijk deze jonge vrouw voor haar gemeenschap was. Daarnaast kan het duiden op erkenning van de vaardigheid die ze tijdens haar leven had.”
Ongelijkheid
De resultaten tonen bovendien aan dat mannen en vrouwen in de Steentijd dezelfde taken vervulden. Iets waar we ook nu nog lering uit kunnen te trekken. “Wij denken dat ons onderzoek bijzonder relevant is voor de huidige bewegingen voor sociale rechtvaardigheid, waaronder #MeToo om de mythe van biologisch deterministische genderrollen te verdrijven,” zegt Watson. “Rolverdelingen in hedendaagse jager-verzamelaars samenlevingen zijn in hoge mate gendergerelateerd,” vult Haas aan. “En dit leidt er bij sommigen toe dat seksistische ongelijkheden in salaris of positie op de een of andere manier ‘natuurlijk’ zijn. Maar de huidige studie bewijst nu dat de rolverdeling in het diepe jager-verzamelaars verleden van onze soort fundamenteel anders was en waarschijnlijk zelfs rechtvaardiger.”
Vooroordelen
Het betekent dat de bevindingen uit de studie erg actueel zijn in het licht van hedendaagse gesprekken over gendergerelateerde banen en ongelijkheid. “Het belang van onze studie is om te blijven wijzen op en pleiten tegen impliciete gendervooroordelen,” benadrukt Watson. “Het geslacht wordt al langer misbruikt om de toegang van vrouwen tot middelen en kansen te beperken. Ons onderzoek suggereert dat dit in het verleden wellicht helemaal niet het geval was. Moderne genderconstructies zijn dus helemaal geen afspiegeling van eerdere constructies. Overleven in extreme omgevingen vereiste een bijdrage van de gehele gemeenschap.”
Hoewel het onderzoek een belangrijke vraag over de seksuele rolverdeling in menselijke samenlevingen beantwoordt, roept het ook een aantal nieuwe vragen op. Het team wil nu dan ook gaan bestuderen hoe en waardoor de seksuele rolverdeling en de gevolgen daarvan, op verschillende tijdstippen en plaatsen, veranderde.
