Video: 56 Miljoen jaar geleden was er ook klimaatverandering, net als nu. Huh?!

De video over de Poolgebieden en klimaatverandering van 56 miljoen jaar geleden, leverde tot nu toe 131 reacties op.

Heel veel interessants dus voor paleoklimatoloog Mei Nelissen van het NIOZ en de UU om op te reageren. Een paleoklimatoloog onderzoekt hoe het klimaat er heel lang geleden uitzag. In deze video van Universiteit van Nederland legt ze uit hoe we weten hoe het klimaat er toen uitzag en waarom dit ook voor vandaag de dag van belang is.

Heb je de video (nog) niet gezien, 56 miljoen jaar geleden vond een bijzondere verandering plaats, namelijk: de aarde warmde in heel korte tijd sterk op. Dit heet ook wel het PETM (Paleoceen-Eoceen Thermal Maximum). Dit was een periode waarin in een hele korte tijd (ongeveer 5000 jaar) enorm  veel CO2 in de lucht kwam en de aarde in rap tempo opwarmde. We kunnen dus een hoop leren van die periode over klimaatverandering vandaag de dag.

Scientias: Mei, je hebt het in de video over hoe we weten hoe het klimaat er in het verre verleden uitzag en dat roept natuurlijk ook allerlei vragen op. We hebben er met jou een paar vragen uitgehaald om te beantwoorden in een artikel op Scientias.nl. Wat valt je op bij de vragen en opmerkingen in het algemeen onder de video?

Kijk hier de video, de tekst gaat verder onder de video met de antwoorden van Mei:

“Ik vind het onwijs leuk om te zien dat mensen op de video reageren, wat betekent dat ze hem hebben bekeken en dat ze er over nadenken. Sommige mensen zijn meteen enorm enthousiast en bij anderen roept het bekijken van de video een hoop vragen op, dat vind ik heel begrijpelijk. Daarom geef ik heel graag hieronder antwoord op een aantal vragen en opmerkingen die vaker terugkwamen als reactie onder de video van de Universiteit van Nederland.”

Invloed van de mens op klimaatverandering

S: Wat is de invloed van de mens op klimaatverandering? Diederik maakte er ook al een video over.

  • @hassanjassan1203 zegt “Mischien is het nuttig om een video te maken over de invloed van de mens op klimaatverandering.”
  • @lightlayagajoie5739 zegt: “Dat komt omdat doen alsof de klimaat verandering bijzonder is een hoax is?”

“Een interessante vraag, want het klimaat van de aarde is altijd in beweging geweest. Ook in het verre verleden, lang voor menselijke invloed, vonden er periodes met klimaatverandering plaats. Een goed voorbeeld is het PETM, 56 miljoen jaar geleden, waarin in een hele korte tijd (ongeveer 5000 jaar) enorm veel CO2 in de lucht kwam en de aarde in rap tempo opwarmde. Deze periode lijkt dus een beetje op klimaatverandering vandaag de dag, en daar kunnen we een hoop van leren over hoe het leven op aarde toen reageerde. Er zijn nog veel meer periodes uit het geologische verleden die om verschillende reden interessant zijn voor de toekomst. Aan de Universiteit Utrecht bestuderen we zulke periodes om te begrijpen wat ze ons kunnen leren over de huidige veranderingen.”

“Om de rol van de mens in klimaatverandering te begrijpen, is het belangrijk eerst het concept van klimaatverandering te ontleden. Klimaat is het gemiddelde weer over een lange periode. Tegenwoordig zien we klimaatverandering als een gestage temperatuurstijging, gepaard met meer weersextremen.”

“Kort gezegd komt de discussie over opwarming en klimaatverandering in het verleden en vandaag de dag denk ik neer op 3 kernpunten:

  1. De variabiliteit in de hoeveelheid energie van de zon die de aarde bereikt
  2. De hoeveelheid broeikasgassen (CO2 en methaan) in de atmosfeer
  3. Het verband tussen die broeikasgassen en de temperatuur.

Een veel gehoord argument is dat klimaatverandering het gevolg is van natuurlijke veranderingen in de hoeveelheid energie van de zon die de aarde bereikt. En in het geologische verleden is dat inderdaad vaak het geval geweest. Hoe zit dat dan precies? De hoeveelheid energie van de zon die de aarde bereikt, hangt deels af van subtiele variaties in de baan en stand van de aarde ten opzichte van de zon. Een simpele jaarlijkse cyclus kennen we allemaal: tijdens de ene helft van het jaar staat het noordelijk halfrond dichter bij de zon, waardoor het zomer is in Nederland. In de andere helft staat het zuidelijk halfrond dichter bij de zon, en is het bij ons winter. Deze variaties zijn cyclisch en hebben direct invloed op seizoensgebonden temperaturen. Er zijn ook cycli die langere tijdsperiodes in beslag nemen, de zogeheten Milankovitch cycli. Die duren bijvoorbeeld 23.000 jaar, 40.000 jaar of 100.000 jaar. Als die cycli samenvallen, kunnen ze periodes van ijstijden en warme periodes tussen ijstijden in veroorzaken. Dit zien we terug in de geologische geschiedenis: dankzij fossiele resten van plankton en andere organismen kunnen we reconstructies maken van de temperatuur van oceaanwater en het landklimaat. Die gegevens tonen aan dat natuurlijke klimaatveranderingen door Milankovitch-cycli tienduizenden tot honderdduizenden jaren in beslag nemen. Dat gaat dus vele malen langzamer dan de opwarming die we vandaag de dag zien. Daarnaast spelen deze cycli een rol in de koolstofcyclus. Wanneer het klimaat verandert, veranderen ook ecosystemen en chemische processen op aarde. Zo worden bepaalde gebieden droger of natter, wat invloed heeft op hoe koolstof wordt vastgelegd of vrijgegeven. Dankzij reconstructies uit het geologische verleden weten we dat de natuurlijke cycli nauw verband houden met de hoeveelheid broeikasgassen, temperatuur op aarde en het klimaat.”

“Omdat de Milankovitch-cycli volgens een voorspelbaar en ritmisch patroon plaatsvinden, kunnen we  deze tot vele tientallen miljoenen jaren terug in de tijd reconstrueren en ze linken aan periodes van klimaat verandering. Daardoor weten we echter ook dat de huidige opwarming  niet kan worden verklaard door die Milankovitch-cycli. Wat we wél meten, is een snelle toename van broeikasgassen die dus niet verklaard kan worden door natuurlijke cycli. We zien ook dat die toename van broeikasgassen gepaard gaat met opwarming. Zowel de CO2 concentratie als de temperatuur kun je meten en daarover kun je het dus niet oneens zijn.”

Aardplaten

Een paar vragen gaat over hoe het eigenlijk zit met de aardplaten en de locatie van continenten 56 miljoen jaar geleden, zoals van @facod792 over waarom we de huidige wereldbol gebruiken in de video en niet die van Pangea met alle huidige landplaten aan elkaar. Een andere vraag die fado792 stelt is of de Zuidpool niet op de evenaar lag.

  • @fado792 zegt: “Maar de zuidpool bevond zich op de evenaar dat wel weer. Wat onnozel om de huidige wereldbol te gebruiken. Er was toe een Pangea met alle huidige landplaten aan elkaar. Knutselpraat voor een basisschool.”

Mei: “Scherp opgemerkt! Op de aardbol die te zien is in de video liggen de aardplaten inderdaad niet precies op de plek waar ze 56 miljoen jaar geleden lagen. Een stukje achtergrond: er zijn op aarde zeven grote, en een aantal kleinere aardplaten die ten opzichte van elkaar bewegen. Door deze zogenoemde platentektoniek verplaatsen deze aardplaten heel erg langzaam. Op sommige plekken verplaatsen ze van elkaar af, zoals bijvoorbeeld in IJsland, waar dwars door het midden van het eiland de scheur tussen de Euraziatische- en de Amerikaanse plaat loopt. Op andere plekken drijven ze tegen elkaar aan waardoor bergen ontstaan. Zo is bijvoorbeeld de Himalaya ontstaan op de plek waar de Indische plaat op de Euraziatische plaat is gebotst. Dat proces begon ongeveer 50 miljoen jaar geleden. Tot slot kunnen platen nog langs elkaar heen bewegen.”

“Tot ongeveer 1 miljard jaar terug in de tijd hebben wetenschappers een redelijk goed beeld van hoe de aardplaten zijn verschoven, voor de periode daarvoor wordt het lastiger omdat aardplaten soms onder een andere aardplaat verdwijnen en worden opgeslokt door de hete kern van de aarde. Als je het leuk vind om zelf te kijken hoe de aardplaten zijn verschoven, kijk dan eens op EarthViewer. Daar kun je zelf tot 540 miljoen jaar terug in de tijd kijken hoe de aardplaten zijn verschoven.”

Mei vervolgt: “Het is dus een goede vraag waar de platen 56 miljoen jaar geleden dan lagen en of de huidige Zuidpool wellicht op de evenaar lag in die periode. Want dan ben ik het met je eens dat het logischer zou zijn dat daar palmbomen stonden.”

“Om te beginnen, de Zuidpool lag 56 miljoen jaar geleden al op zijn huidige plek. Zo’n 200 miljoen jaar geleden lag de Zuidpool inderdaad iets noordelijker, maar ten tijde van het PETM al lang niet meer. Daarnaast klopt het dat er vroeger de zogeheten supercontinenten hebben bestaan. Het supercontinent Pangea bestond ongeveer 250 miljoen jaar geleden tijdens een periode die het Perm heet. Uit Pangea ontstond het huidige Noord- en Zuid Amerika, Afrika, Antarctica en Eurazië. Ongeveer 210 miljoen jaar geleden brak dit supercontinent uit elkaar en 180 miljoen jaar geleden begon de Atlantische Oceaan zijn eerste vorm te krijgen. Tijdens het PETM lagen de meeste continenten al op een heel vergelijkbare plek als vandaag. Er zijn zeker ook verschillen tussen vandaag de dag en 56 miljoen jaar geleden. Zo lag het hierboven genoemde India nog een stuk zuidelijker en lagen Groenland en Europa nog heel dicht bij elkaar. Rond die periode scheurde de breuklijn (diezelfde breuklijn als waar nu IJsland op ligt) open en vormde de Noord Atlantische Oceaan. Er zijn een hoop afbeeldingen van reconstructies te vinden en via EarthViewer kun je zelf zien hoe de platen zijn verplaatst en waar ze precies lagen tijdens het PETM.”

Sceptisch

“Wat ik me wel afvraag wanneer mensen sceptisch zijn over de rol van de mens in klimaatverandering, is of die mensen dan twijfelen aan het verband tussen CO2 en temperatuur of aan de CO2-uitstoot van de mens. Het verband tussen CO2 en temperatuur is glashelder: dit zien we terug in het geologische verleden en kunnen we vandaag de dag meten. Ook de menselijke uitstoot is goed in kaart gebracht. Het staat vast dat menselijke activiteiten de concentratie broeikasgassen verhogen.”

“Tot slot is de relatie tussen temperatuur en klimaat een stuk complexer. Dat komt doordat allerlei interne processen een rol spelen, zoals hoe vegetatie reageert, hoe de oceanen warmte opnemen en afgeven, en hoe deze veranderingen neerslagpatronen beïnvloeden. Om iets te kunnen zeggen over de toekomst maken we gebruik van twee betrouwbare methoden: we kijken naar klimaatverandering in het verleden of we bootsen de werkelijkheid na met computermodellen (klimaatmodellen). Beide benaderingen wijzen op dezelfde uitkomsten: sommige gebieden zullen droger worden, andere natter, en weersextremen zullen niet alleen frequenter voorkomen, maar ook intenser worden. Het bewijs daarvan zien we nu al in onze omgeving, waar de gevolgen steeds zichtbaarder worden en een grotere impact hebben op mens en natuur.”

“Als afsluiting wil ik mensen die hebben gereageerd op de video van de Universiteit van Nederland bedanken voor het stellen van hun vraag. Daarnaast wil ik ook anderen aanmoedigen die vragen hebben over klimaatverandering, of mensen die wetenschappelijke teksten niet snappen of sceptisch zijn over nieuwsberichten, aanmoedigen om hun vragen te blijven stellen. Via de (KlimaatHelpdesk) zijn al een hoop vragen gesteld en kun je zelf ook je vragen indienen. Daarnaast vinden ik en een hoop andere wetenschappers het belangrijk om het gesprek aan te blijven gaan en een breed publiek kennis te laten maken met ons type onderzoek. Meer informatie over mijn onderzoek is te vinden via mijn website www.meinelissen.nl.”

 

 

Bronmateriaal

"Universiteit van Nederland"
Afbeelding bovenaan dit artikel: Universiteit van Nederland

Fout gevonden?

Interessant voor jou

Voor jou geselecteerd