Onze voorouders bleken 300.000 jaar geleden al uitstekende houtbewerkers. Grote en kleinere vurenhouten speren wisten ze ergonomisch en aerodynamisch vorm te geven. Ze werden met zorg geschaafd, ingelegd en gladgeschuurd voor de jacht.
Zo’n dertig jaar geleden zijn meerdere heel oude werpstokken uit de grond gehaald bij de Duitse plaats Schöningen. Maar nu er nieuwe technieken zijn om ze te bestuderen, besloot een groep Britse archeologen om een van de stokken, een kleiner exemplaar van zo’n 77 centimeter, opnieuw te bekijken. Ze zijn zo een stuk wijzer geworden over het gebruik van dergelijke projectielen door de homo heidelbergensis of de vroege Neanderthalers, die lang geleden in dit gebied woonden.
300.000 jaar oude jagers
Naast de werpstok is er nog veel meer interessants ontdekt. “Er zijn nog zeker tien langere speren gevonden bij afgravingen in Schöningen, die ook gemaakt zijn van vuren, oftewel het hout van de fijnspar”, zegt de Britse onderzoeker Annemieke Milks in gesprek met Scientias.nl. “We zijn er nog niet helemaal over uit of ze gebruikt werden voor het gooien van veraf of om de dieren simpelweg van dichtbij aan de spies te rijgen. Eerdere experimenten met replica’s van deze oeroude speren laten zien dat ze strak door de lucht kunnen vliegen en een doel kunnen raken op minstens 20 meter afstand.”
De ontdekking van de houten gebruiksvoorwerpen betekende een revolutie op het gebied van vroegmenselijk gedrag. Deze mensen konden goed plannen en waren experts in het bewerken van hout. “Het gebruik van de werpstokken laat wederom zien dat onze verre voorouders goed van afstand konden jagen. Ook kunnen we hieruit opmaken dat ze de kennis en het begrip hadden om verschillende soorten wapens te maken met elk hun eigen functie. Het feit dat de speren zo licht zijn, maakt ook dat kinderen gemakkelijk mee kunnen doen met de jacht en zo het vak kunnen leren”, vertelt Milks.
Keihard vurenhout
Het was 300.000 jaar geleden nog niet zo makkelijk om iets moois en nuttigs te maken van het Europese hardhout. Veel van de verfijnde technieken die de vroege mens ontwikkelde, worden tot op de dag van vandaag gebruikt. “Houtbewerking is een ambacht. En als je hierbij alleen maar primitief stenen gereedschap kunt gebruiken, is het nog moeilijker om tot een mooi eindproduct te komen. Het hout dat de Schöningen-mensen uitkozen, is een erg traag groeiend soort vurenhout met een veel hogere dichtheid en hardheid dan het vurenhout dat vandaag de dag groeit. Om een speer zo geweldig vorm te geven, stap voor stap, waarschijnlijk met behulp van allerlei verschillende gereedschappen, dat is een uitzonderlijk geraffineerd proces”, klinkt het bewonderend.
Ergonomisch en aerodynamisch
Door het ergonomische oppervlak, de scherpe punten en het gepolijste uiterlijk van de werpstokken is het duidelijk dat het geen voorwerpen waren die na één keer gooien ergens op het slagveld achterbleven. Nee, het waren persoonlijke items, die keer op keer hun nut bewezen voor de eigenaren. “We wisten al dat de Schöningen-mensen zeer geraffineerde houten wapens maakten en eerdere experimenten lieten al zien dat ze waarschijnlijk gebruik maakten van projectielen. Ons onderzoek maakt duidelijk hoe groot hun kennis was van het bewerken van hout”, aldus de onderzoeker.
“Het maken van de werpstokken vergde een flinke planning en beheersing van ambachtelijke technieken. Het selecteren van basismaterialen met een specifieke vorm (in dit geval een kromme tak, de langere speren werden gemaakt van de stam van een fijnspar), het prepareren van het hout zodat het niet barst, splijt of krom trekt en tot slot de verfijnde afwerking”, somt de onderzoeker op.
Net een boemerang
Die vroege mensen wisten dus heel goed wat ze deden. “Het kiezen voor de natuurlijke curve in combinatie met de nauwkeurige vormgeving van het gereedschap geeft aan dat de maker heel goed wist wat het wapen tot een succes maakt. De prehistorische werpstok vloog onder andere zo goed doordat de uiteinden in een punt uitlopen en het zwaartepunt een stuk van het midden ligt (net als bij een boemerang). Dit maakt dat de speer in de lucht om zijn as draait en heel aerodynamisch is. Op deze manier lukte het om een dier te raken van 30 meter afstand”, aldus Milks.
De goed bewaarde stok is te zien in het Forschungsmuseum in Schöningen. “Op het eerste gezicht lijkt het zo’n simpel gebruiksvoorwerp, maar het is fascinerend om te zien hoeveel details komen bovendrijven door gebruik te maken van nieuwe ultramoderne beeldvormingstechnieken.”
